2 września 1878 roku rozpoczęło działalność Krajowe Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie i tę datę uznaje się za początek Archiwum Narodowego w Krakowie.
Po odzyskaniu niepodległości, 1 października 1919 roku, Archiwum przeszło pod zarząd Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jako Archiwum Ziemskie. W 1936 roku przyjęło nazwę Archiwum Państwowe.
Rada Miasta Krakowa uchwałą z 2 czerwca 1887 roku nadała archiwum miejskiemu nazwę Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa oraz siedzibę w budynku przy ulicy Siennej 16. W 1951 roku zostało ono włączone do sieci archiwów podległych Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych, a 1 lutego 1952 roku włączone do Archiwum Państwowego w Krakowie.
Z dniem 29 grudnia 2012 r. na podstawie Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 5 grudnia 2012 r. w sprawie zmiany nazwy oraz określenia zakresu działania Archiwum Państwowego w Krakowie Archiwum zostało przekształcone w Archiwum Narodowe w Krakowie.
Bogatą historię ma też budynek przy ulicy Siennej 16, dziś główna siedziba Archiwum Narodowego. Tu powstało w 1896 roku istniejące do dziś Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, a swe posiedzenia odbywało Grono Konserwatorów Galicji Zachodniej, prekursor służby ochrony zabytków. Tu wreszcie zorganizowane zostało Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Archiwum ma charakter otwarty i wciąż gromadzi materiały przekazywane przez instytucje państwowe, samorządowe, stowarzyszenia, urzędy stanu cywilnego, instytucje gospodarcze, osoby prywatne. Przejmujemy archiwalia przede wszystkim związane z historią miasta i regionu, ale także materiały dotyczące dawnych terenów wschodnich Rzeczypospolitej, będące uzupełnieniem posiadanych archiwów rodzinnych.
Schemat dziejów Archiwum Narodowego w Krakowie
– od 29 grudnia 2012 Archiwum Narodowe w Krakowie
– od 1984 Archiwum Państwowe w Krakowie
– od 1976 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie
– od 1957 Archiwum Państwowe Miasta Krakowa i Województwa Krakowskiego
– od 1952 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie (połączenie Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa oraz Archiwum Państwowego w Krakowie)
Archiwum miejskie:
– od 1887 Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa
– od lat pięćdziesiątych XIX w. archiwum Magistratu
– od 1816 Archiwum Wolnego Miasta Krakowa
– od 1794 Archiwum Generalne Miasta Głównego i Stołecznego Krakowa
– do 1794 staropolskie archiwum władz miasta Krakowa
Archiwa sądowe:
– od 1936 Archiwum Państwowe w Krakowie
– od 1919 Archiwum Ziemskie w Krakowie
– od 1878 Krajowe Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie
– od 1854 C.K. Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie
– od 1817 Archiwum Główne Aktów Dawnych Ziemskich i Grodzkich Województwa Krakowskiego Królestwa Polskiego
– od 1796 tzw. Archiwum Ziemskie przy Sądzie Ziemskim
– archiwa sądów grodzkich i ziemskich od 1792
Schemat dziejów Archiwum Narodowego w Krakowie (tabela)
| archiwa sądowe | archiwum miejskie | wiek | ważne wydarzenia w życiu miasta |
| archiwa sądów grodzkich i ziemskich do 1792 r. | staropolskie archiwum władz miasta Krakowa do 1794 r. | XIII | 1257 – lokacja miasta Krakowa na prawie magdeburskim |
| XIV | 1364 – założenie Uniwersytetu Krakowskiego | ||
| XV | 1468 – akceptacja przez króla Kazimierza Jagiellończyka „Wielkiego Wilkierza” regulującego organizację władz miejskich | ||
| XVI | złoty wiek Krakowa 1596 – przeniesienie stałej siedziby dworu królewskiego do Warszawy |
||
| XVII | 1655 – potop szwedzki | ||
| XVIII | 1791 – uchwalenie przez Sejm Wielki „Prawa o miastach” 1791 – Konstytucja 3 maja 1794 – Insurekcja kościuszkowska 1795 – III rozbiór Polski, Kraków dostaje się pod panowanie Austrii |
||
| od 1796 r. tzw. Archiwum Ziemiańskie przy Sądzie Ziemskim | od 1794 r. Archiwum Generalne Miasta Głównego i Stołecznego Krakowa | ||
| od 1817 r. Archiwum Główne Akt Dawnych Ziemskich i Grodzkich Województwa Krakowskiego Królestwa Polskiego | od 1816 r. Archiwum Wolnego Miasta Krakowa | XIX | 1809-1815 – Kraków w granicach Księstwa Warszawskiego 1815-1846 – Rzeczpospolita Krakowska (Wolne Miasto Kraków) pod protektoratem trzech mocarstw Austrii, Prus i Rosji 1846 – powstanie krakowskie i – wcielenie miasta i okręgu do Austrii 1861 – początki autonomii galicyjskiej 1866 – uchwalenie przez sejm austriacki statutu dla Krakowa 1866 – pierwsze wybory do Rady miasta Krakowa |
| od 1854 r. C.K. Archiwum Aktów Grodzkich i ziemskich w Krakowie | od lat pięćdziesiątych XIX w. archiwum Magistratu | ||
| od 1878 r. Krajowe Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie | od 1887 r. Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa | ||
| XX | 1909 – sejm krajowy uchwalił przyłączenie do Krakowa kilkunastu okolicznych gmin. Początek kształtowania się tzw. Wielkiego Krakowa 1914-1918 – I wojna światowa 1918 – odzyskanie niepodległości |
||
| od 1919 r. Archiwum Ziemskie w Krakowie | |||
| od 1936 r. Archiwum Państwowe w Krakowie | 1939-1945 – II wojna światowa i okupacja niemiecka | ||
| od 1952 r. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie |
1945-1989 – czasy Polski Ludowej | ||
| od 1957 r. Archiwum Państwowe Miasta Krakowa i Województwa Krakowskiego |
|||
| od 1976 r. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie |
1978 – Kraków wpisano na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO | ||
| od 1984 r. Archiwum Państwowe w Krakowie |
1990 – reaktywowanie samorządu terytorialnego, demokratyczne wybory do Rady Miasta 2000 – Kraków otrzymał tytuł Europejskiej Stolicy Kultury |
||
| XXI | 2007 – Wielki jubileusz 750-lecia lokacji miasta Krakowa na prawie magdeburskim | ||
| 29 grudnia 2012 r. Archiwum Narodowe w Krakowie |
|||
