22 czerwca 2023 r. przy ul. 29 Listopada 12 w Nowym Sączu odbyła się uroczystość otwarcia nowej siedziby nowosądeckiego oddziału Archiwum Narodowego w Krakowie, jednego z najnowocześniejszych budynków archiwalnych w Polsce. Inwestycja została zrealizowana z budżetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
W uroczystości wzięli udział między innymi Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotr Gliński, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk, Wiceminister Spraw Zagranicznych Arkadiusz Mularczyk, licznie przybyli z nowosądecczyzny i Podhala przedstawicie władz państwowych, samorządowych oraz instytucji kultury. Gości wydarzenia powitał prof. Wojciech Krawczuk, Dyrektor Archiwum Narodowego w Krakowie.
Profesor Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podczas wystąpienia. Fot. Piotr Droździk
Dr Paweł Pietrzyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych podczas wystąpienia. Fot. Piotr Droździk
Arkadiusz Mularczyk, wiceminister Spraw Zagranicznych, poseł na Sejm RP, podczas wystąpienia. Fot. Piotr Droździk
Prof. dr hab. Wojciech Krawczuk, Dyrektor Archiwum Narodowego w Krakowie podczas wystąpienia. Fot. Piotr Droździk
Profesor Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, podczas przemówienia podkreślił znaczenie archiwów, które określił jako „kręgosłupy nowoczesnych państw”. Doktor Paweł Pietrzyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych omówił historię inwestycji i zaakcentował rolę archiwum dla lokalnej społeczności.
Infułat Adam Kokoszka podczas ceremonii poświęcenia budynku. Fot. Piotr Droździk
Po uroczystym poświęceniu nowego obiektu oraz wpisie do księgi pamiątkowej, goście mogli zwiedzić nowy gmach i obejrzeć wystawę przygotowaną przez Instytut Strat Wojennych im Jana Karskiego w Warszawie.
Profesor Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego dokonuje wpisu do Księgi Pamiątkowej Archiwum. Fot. Piotr Droździk
Zwiedzanie magazynów archiwalnych. Fot. Piotr Droździk
Goście zwiedzający wystawę przygotowaną przez Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego. Fot. Piotr Droździk
Wydarzeniami towarzyszącymi uroczystości były: spektakl „Jestem w Archiwum, jestem Archiwum –performance przywołujący postaci z historii Sądecczyzny od średniowiecza po II wojnę światową, przygotowany przez Teatr Nomina Rosae, według scenariusza dr Mari Molendy zaprezentowany przed nowym gmachem oraz wystawa prac plastycznych Alicji Przybyszewskiej „Archiwum/intymnie”.
Happening przygotowany przez artystów Teatru Nomina Rosae. Fot. Piotr Droździk
O inwestycji
Inwestycja „Budowa nowej siedziby dla Archiwum Narodowego w Krakowie Oddział w Nowym Sączu” prowadzona była od 2018 r. Roboty budowlane rozpoczęły się w czerwcu 2021 r. Odbiór budynku, po uprzednim uzyskaniu decyzji o pozwoleniu na użytkowanie nowego obiektu nastąpił w maju 2023 r. Kompletowanie pierwszego wyposażenia potrwa do I kwartału 2024 r. Przeprowadzka będzie miała miejsce w IV kwartale 2023 r.
Nowa siedziba Archiwum Narodowego w Krakowie Oddział w Nowym Sączu. Fot. Stanisław Jabłoński
Nowoczesny i bezpieczny dom dla archiwaliów
Nowy budynek pomieści cały dotychczasowy zasób Oddziału w Nowym Sączu (ok. 1 800 metrów bieżących), zasób byłego Oddziału w Nowym Targu (ok. 1 200 mb.), cały nadzorowany zasób archiwalny planowany do przejęcia od innych jednostek (obecnie 3 629 mb) oraz zapas na nowe nabytki. Według projektu wykonawczego magazyny w nowym obiekcie pomieszczą zatem w sumie ok. 9 000. mb akt. Jednocześnie projekt umożliwia późniejszą rozbudowę w poziomie (dobudowa na dalszej części działki) lub w pionie (nadbudowa kolejnej kondygnacji na górze). Sam gmach ma powierzchnię zabudowy równą 1 525,68 m², powierzchnię użytkową: 2 538,70 m² (w tym 900,69 m² na część biurową) i kubaturę: 15 735,08 m³ (w tym 240,79 m³ na budynek techniczno-gospodarczy i stację trafo). Z uwagi na podłużny kształt nieruchomości obiekt przyjął postać dwukondygnacyjnego prostopadłościanu (z niewielką liczbą załamań), długiego na 34,4 m, szerokiego na 16,3 m i wysokiego na 10,5 m. Krótszym bokiem zwrócony jest do ul. 29 Listopada. Podział na segment biurowy i magazynowy – zasada stosowana na wzór siedziby w Krakowie – tym razem nie jest odzwierciedlony w jednolitej bryle budynku. O ile jednak część biurowa, usytuowana bliżej ulicy i głównego wejścia do budynku, posiada głównie szklaną fasadę zapewniającą wystarczającą ilość światła dziennego dla pracowników i klientów, o tyle część magazynowa, zajmująca ok. 2/3 całej bryły, położona z tyłu obiektu, nie posiada żadnych otworów okiennych i objęta jest fasadą z paneli aluminiowych. Współgra to z głównymi założeniami filozofii budynku, zakładającymi odseparowanie wnętrza magazynów od zmiennych warunków zewnętrznych i ułatwienie zachowania stabilnych warunków klimatycznych wewnątrz. Część biurowa z kolei, przeznaczona dla użytkowników, posiada na parterze dużą strefę publiczną, tj. przeszklony hol oraz salę konferencyjną na co najmniej 90 miejsc, z możliwością połączenia (po zasunięciu ścianki mobilnej z czytelnią na ok. 50 miejsc) w jedną wielką przestrzeń wystawowo-konferencyjną, będące też miejscem na organizacje zajęć lekcyjnych. Na pierwszym piętrze znajdują się pomieszczenia do pracy z aktami, w tym pracownia digitalizacji, strefa sanitarna, serwerownia. W magazynach zaplanowano umieszczenie regałów jezdnych o wysokości dogodnej do korzystania bez użycia drabin, z wzmocnionymi stropami i podłogą z żywicy epoksydowej.
Podstawowym założeniem projektowym dla budynku jest zapewnienie odpowiednich, stabilnych warunków temperaturowych i wilgotnościowych we wnętrzu magazynów archiwalnych. Osiągnięto to przede wszystkim poprzez izolację ścian pozbawionych okien i zapewnienie możliwości funkcjonowania wentylacji w tzw. „obiegu zamkniętym”, tj. bez wymiany powietrza z zewnątrz i konieczności stałego oddziaływania na nie w celu uzyskania pożądanych właściwości. Za pomocą centralnych jednostek osuszacza, nagrzewnicy i chłodnicy powietrze krążące w układzie wentylacji pomiędzy centralą a magazynami osiąga wybrane parametry i wprowadza je do pomieszczeń, po czym tylko koryguje niewielkie wahania temperatury i wilgotności. W budynku występuje efekt tzw. „termosu”, czyli na tyle duża bezwładność klimatyczna w środku, że wszelkie zmiany na zewnątrz działają z dużym opóźnieniem i w wypłaszczony sposób. Jednocześnie jako źródło ciepła i chłodu przewidziano tylko i wyłącznie pompy ciepła (jednostki gruntowe i powietrzne). Dookoła budynku wykonanych zostało 21 odwiertów o głębokości ok. 100 m, które dostarczą czynnik o stałej temperaturze między 10 a 15°C. W lecie zapewni to chłodzenie obiektu, w zimie umożliwi odpowiednie działanie sprężarek w pompach. Jest to najbardziej ekonomiczny ze znanych obecnie sposobów ogrzewania i klimatyzacji budynków, działający już w siedzibie Archiwum przy ul. Rakowickiej 22E w Krakowie. W magazynach zastosowano również nowoczesny system przeciwpożarowy, tzw. „mgły wodnej”. Zakłada on brak wody w instalacjach w pomieszczeniach (w celu wyeliminowania ryzyka zalania) do czasu zadziałania alarmu przeciwpożarowego. Zraszacze uruchomią się tylko w miejscu najwyższej temperatury, czyli najbliżej źródła ognia, tak aby ograniczyć straty spowodowane przez akcję gaśniczą. Wspomnieć należy również o nowoczesnym zarządzaniu wszystkimi instalacjami (elektryczne, sanitarne, teletechniczne, przeciwpożarowe itd.) w budynku przez system BMS (building management system) oraz o panelach fotowoltaicznych na dachu, które zapewnią część energii elektrycznej dla budynku. W tylnej części działki zaprojektowano budynek techniczny ze stacją transformatorową oraz część zieloną z alejkami spacerowymi.
Nowa siedziba Archiwum Narodowego w Krakowie Oddział w Nowym Sączu. Fot. Stanisław Jabłoński
Najcenniejsze dokumenty
Najcenniejsze zbiory w zasobie oddziału w Nowym Sączu to księgi miejskie, z których najstarsza wójtowsko-ławnicza Starego Sącza posiada wpisy z XV wieku (1480 r.), akta miasta Nowego Sącza i Starego Sącza od końca XVIII i początku XIX w., a także akta sądowe sięgające połowy XIX w. Źródłem wielu informacji o regionie jest Zbiór Sandeciana, zawierający afisze i plakaty, wspomnienia, opracowania, regionalne kroniki i wycinki prasowe. Na uwagę zasługują coraz liczniejsze w zasobie fotografie, w tym te najstarsze (z lat 60. XIX w.) przedstawiające m.in. żuawów papieskich. Oprócz ww. zbiorów, warto wspomnieć o Zbiorze Kartograficznym, Materiałach do dziejów harcerstwa, Zbiorze „Solidarności” czy też zdigitalizowanym Archiwum filmowym Wiesława Szkarłata z początku lat 90. XX w. Znajdują się tam nagrania lokalnego programu informacyjnego TVS, reportaże i różne materiały filmowe dot. regionu i jego mieszkańców. W przyszłości w nowej siedzibie, przechowywane będą archiwalia nie tylko z obszaru ziemi sądeckiej ale i podhalańskiej. Po przeszło 100 latach powrócą również akta staropolskie miasta Nowego Sącza, przechowywane w Krakowie od końca XIX w.
Jakie korzyści dla użytkowników przyniosła budowa nowej siedziby nowosądeckiego Oddziału ANK i jakie problemy zostały rozwiązane?
Po zbudowaniu nowej siedziby dla Oddziału w Nowym Sączu, zgromadzona tam zostanie dokumentacja o znacznym rozmiarze (ok. 3000 mb) i z szybką tendencją wzrostową – szacunkowo ok. 200 mb rocznie. Teren, z którego będzie przejmował akta Oddział w Nowym Sączu to południowa Małopolska (mniej więcej dawne województwo nowosądeckie) z wieloma jednostkami nadzorowanymi, o dużym zagęszczeniu miejscowości i różnych instytucji. Łączna wielkość zasobu archiwalnego w nadzorowanych archiwach zakładowych z tego obszaru (właściwość terytorialna Oddziału w Nowym Sączu oraz Ekspozytury w Nowym Targu) wynosi obecnie 3 629 mb. W związku z powyższym budynek dla Oddziału w Nowym Sączu powinien mieć minimum 7 000 mb pojemności swojej powierzchni magazynowej. Zgodnie z projektem nowego obiektu pojemność ta wynosi aż 9 000 mb. Zapewni to na wiele lat możliwość przejmowania bez opóźnień współcześnie wytwarzanych materiałów archiwalnych w perspektywie przynajmniej 25 lat. Będzie to ponadto jeden z większych Oddziałów Zamiejscowych w skali wszystkich archiwów państwowych w Polsce (większy niż niejedno samodzielne archiwum). Silne zagęszczenie tego rejonu, duża stosunkowo liczba mieszkańców i pewna odrębność kulturowa potwierdza rangę jaką ma teren Sądecczyzny i Podhala w skali całego kraju. Region górski jest regionem bogatym kulturowo o wyjątkowej specyfice i silnym poczuciu własnej tożsamości z dużym środowiskiem zainteresowanym swoją przeszłością. Ponadto południowo wschodnia Małopolska to także teren wielu zmian własnościowych po II wojnie światowej w związku z mającymi tu miejsce wysiedleniami (w szczególności ludności łemkowskiej), co dodatkowo generuje wzrost zainteresowania tym zasobem.
Lokalne społeczeństwo współpracuje ściśle z Archiwum w zakresie edukacji oraz popularyzacji zasobu, czego świadectwem jest szybkie przekazanie przez Prezydenta Miasta Nowego Sącza działki w dogodnej lokalizacji z przeznaczeniem na budowę nowej siedziby dla Archiwum Narodowego w Krakowie Oddziału w Nowym Sączu. Przeprocedowano również zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, m.in. po to, by ułatwić Archiwum prowadzenie inwestycji. W nowym obiekcie zaplanowano salę wystawową oraz miejsce do prowadzenia zajęć edukacyjnych i spotkań z lokalną społecznością. Archiwum otrzyma w ten sposób wreszcie szansę na spełnienie ważnej roli na mapie instytucji kulturalnych w regionie.
Firmy zaangażowane w proces inwestycyjny
W ramach prac koncepcyjnych korzystano szeroko z doświadczeń zdobytych podczas inwestycji prowadzonej przy ul. Rakowickiej 22E w Krakowie. Archiwum przygotowało we własnym zakresie w sierpniu 2019 r. „Założenia do koncepcji architektoniczno-funkcjonalnej budynku wraz z wytycznymi branżowymi”. Następnie w dniu 22 sierpnia 2019 r. podpisano umowę ze Studiem Architektonicznym Wojciech Kozub na przygotowanie samej „Koncepcji architektoniczno-funkcjonalnej” jako podstawy do wyboru pracowni projektowej. Umowę z biurem architektonicznym na wykonanie dokumentacji projektowej podpisano, po przejściu procedury przetargowej, w dniu 24 lutego 2020 r. z Pracowniami Konserwacji Zabytków „Arkona” Sp. z o.o. Decyzję Prezydenta Miasta Nowego Sącza o pozwoleniu na budowę uzyskano w dniu 10 września 2020 r., dokumentację projektową odebrano w listopadzie 2020 r., a w dniu 25 listopada 2021 r. podpisano z ESTCOST Michał Miedziejewski umowę na wielobranżową weryfikację projektu – ukończoną w styczniu 2021 r. Na podstawie tak sporządzonej dokumentacji ogłoszono przetargi na wybór Inwestora Zastępczego i Generalnego Wykonawcy inwestycji. Po sprawnym ukończeniu obydwu postępowań podpisano odpowiednio umowy: z dnia 22 marca 2021 r. z ECM Group Polska SA na sprawowanie funkcji Inwestora Zastępczego oraz z dnia 16 kwietnia 2021 r. ze Skanska SA na wykonanie robót budowlanych. Obsługę prawną inwestycji prowadzi Grupa Doradcza Sienna Sp. z o.o.
Koszty inwestycji
Koszt inwestycji: 38 229 172,00 zł w całości sfinansowany ze środków publicznych, przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
