Film Dokumentalny “Od Krajowego do Państwowego. Z historii Archiwum Narodowego w Krakowie lata 1878-1952” powstał z okazji 140. rocznicy utworzenia Krajowego Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie oraz dla uczczenia stulecia archiwów państwowych. Film dokumentalny jest drugą odsłoną cyklu poświęconego historii i zbiorom Archiwum Narodowego w Krakowie i prezentuje ciekawostki z zasobu dawnego Archiwum Krajowego.
Na mocy uchwały Galicyjskiego Sejmu Krajowego z 1877 roku powołującej do życia dwa Archiwa Krajowe: we Lwowie, a także w Krakowie. Od września 1878 roku rozpoczęto proces scalania i porządkowania rozproszonej staropolskiej dokumentacji sądowej. Pierwszych 2400 ksiąg z sądu krajowego i sądu krajowego wyższego w Krakowie przejęto do nowo powstałej placówki, na podstawie inwentarza przygotowanego przez wieloletniego archiwistę sądowego Teodora Bogdana Łuszczyńskiego. W następnych latach wpłynęły kolejne cenne nabytki, w tym księgi: Sądu Wyższego Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim, Sądu Sześciu Miast oraz Wielkorządów Krakowskich. Z Krajowego Archiwum we Lwowie, zwanego bernardyńskim (miesił się w budynkach klasztoru Bernardynów), przejęto także akta sądowe bieckie i czchowskie, a następnie oświęcimskie, zatorskie, pilzneńskie i sądeckie. Niezwłocznie przystąpiono do porządkowania części średniowiecznej dokumentacji prowadzonej w postaci luźnych plików, nadając jej układ według posiedzeń, czyli tak zwanych „roczków sądowych”, sporządzania indeksów i repertoriów. Zwieńczeniem prac ewidencyjnych było wydanie w 1909 roku przez Grono Konserwatorów Galicji Zachodniej, katalogu akt, opracowanego przez profesora Stanisława Kutrzebę.
Od początku XX wieku na mocy okólnika Wydziału Krajowego autonomicznej Galicji do Archiwum trafiały także akta miast i wsi zachodniej Galicji. Tak zwane depozyty, przejęto między innymi z miast: Biecz, Chrzanów, Dobczyce, Kety i Wojnicz, a także z gmin Uście Solne, Kańczuga i Czchów.
W 1919 roku Archiwum podporządkowano Wydziałowi Archiwów Państwowych przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a jego zasób znacznie się powiększył o kolejne akta sądowe oraz administracyjne z okresu galicyjskiego i pierwszych lat niepodległości. W wyniku prac scaleniowych, do Krakowa powróciły też najstarsze księgi ziemskie krakowskie z lat 1374-1405, przechowywane dotychczas w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Zasób Krakowskiego Archiwum Państwowego w 1939 roku liczył ponad 1685 metrów bieżących akt.
Drugą obok akt sądowych, bogato reprezentowaną grupę nabytków stanowiły archiwa prywatne, w tym prowadzone od średniowiecza archiwa rodowe. Gromadzono w nich przywileje monarsze, materiały genealogiczne, akta gospodarcze majątków ziemskich, prywatną korespondencję, a nie rzadko także teksty literackie, bogate zbiory fotograficzne oraz ikonograficzne. Prywatne archiwa zawierają szereg dokumentów z życia publicznego dawnej Rzeczypospolitej, w tym także terenów pozostających poza jej obecnymi granicami: na Litwie, Białorusi i Ukrainie. Masowy napływ tego typu dokumentacji nastąpił po II wojnie światowej jako tzw. akta podworskie.
Podczas II wojny światowej Archiwum znalazło się pod zarządem niemieckim. Po zniesieniu przez władze okupacyjne, polskiej administracji i likwidacji szkolnictwa wyższego i średniego, dzięki staraniom krakowskich archiwistów, w magazynach zabezpieczono akta zlikwidowanych polskich instytucji.
Na skutek zawieruchy dziejowej do Archiwum trafiały też inne …nietypowe zbiory, takie jak materiały związane z dążeniami niepodległościowymi narodu ukraińskiego.
Okres powojenny przyniósł duże zmiany w organizacji i administracji archiwów polskich. Archiwa Państwowe podległe Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych podzielono na 3 grupy: centralne, wojewódzkie i powiatowe. Archiwa miejskie, w tym również mieszczące się przy Siennej 16, Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, podporządkowano scentralizowanej służbie archiwalnej. W 1952 roku Archiwum Państwowemu w Krakowie nadano nazwę Wojewódzkie Archiwum Państwowe. Włączono w jego struktury dawne krakowskie archiwum miejskie, a siedzibę dyrekcji przeniesiono do budynku przy ulicy Siennej 16.
Od początków działalności Archiwum zmagało się z problemami lokalowymi. Powiększający się od 1878 roku zasób, nie mieścił się już w magazynach dawnego kolegium pojezuickiego usytuowanych od strony Krakowskich Plant, przy ulicy Świętej Gertrudy 8a. Starania o uzyskanie własnego budynku pozwalającego na właściwe funkcjonowanie instytucji trwały, aż do czasów nam współczesnych.
Tymczasowo do 1952 roku, Archiwum użytkowało dodatkowo, pomieszczenia: na Wawelu, przy ul. Grodzkiej 53. św. Anny 6 i 8, klasztorach na Bielanach i Tyńcu oraz przy ul. Kasztelańskiej 27 oraz Długiej 1.
Niepowodzeniem zakończyły się starania o uzyskanie na potrzeby archiwum gmachu tak zwanego Świętego Michała przy ul. Senackiej. Marzenia archiwistów o nowej, w pełni funkcjonalnej siedzibie, zostały zrealizowane dopiero niedawno, wraz z rozpoczęciem inwestycji przy ul. Rakowickiej 22. Nowoczesny budynek Archiwum Narodowego w Krakowie (dawniej Archiwum Państwowego w Krakowie), zagwarantuje właściwe warunki przechowywania oraz udostępniania dokumentacji wszystkim zainteresowanym, a także stworzy przyjazne miejsce pracy dla zatrudnionej w Archiwum kadry.
