Wybuch wojny w 1914 r. stał się dla Polski szansą odzyskania suwerenności. Od początku działań wojennych Kraków, ze swoimi tradycjami patriotycznymi, działalnością środowisk niepodległościowych stał się jednym z centrów odradzającej się Polski.
To stąd 6 sierpnia 1914 r. wyruszyły drużyny strzeleckie zalążek przyszłych Legionów Polskich. To w Krakowie powstała reprezentacja polityczna polskich stronnictw pod nazwą Naczelny Komitet Narodowy. To tu powstał w 1915 r. Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny, popularnie zwany KBK. Działalność Komitetu znacznie przekraczała granice Galicji oraz zakres zwykłej charytatywności. W Komitecie działały sekcje: aprowizacyjna, odzieżowa, sanitarna, opieki nad dziećmi, nad uchodźcami, nad żołnierzami polskimi, nad jeńcami, odbudowy kraju. To tu polscy posłowie w Sejmie Krajowym i parlamencie austriackim najpierw 28 maja 1917 r. uchwalili deklarację opowiadającą się za pełną niepodległością i zjednoczeniem Ojczyzny, a następnie 27 października 1918 r. ogłosili przynależność ziem polskich będący pod zaborem austriackim do odradzającej się Polski.
I to tutaj w Krakowie w dniu 31 października 1918 r. żołnierze Polacy pod dowództwem porucznika Antoniego Stawarza zajęli koszary przy ul. Kalwaryjskiej w Podgórzu, przypięli oznaczenia narodowe i przemaszerowali na Rynek Główny. Austriacy oddali władzę w mieście i twierdzy Kraków na ręce generała Bolesława Roi. Kraków jako jedno z pierwszych miast polskich stał się niepodległy.
96-ta rocznica odzyskania Niepodległości przez Polskę po 123-letniej niewoli jest okazją do zaprezentowania materiałów archiwalnych, które na chwilę pozwolą się nam przenieść w tamte czasy.
Przejdź do zdjęćHumorystyczna mapa Europy, 1914 r. ANK, Wystawy archiwalne, sygn. 29/820/4
Mapa Europy Środkowej. Zielonym kolorem zaznaczono tereny zajęte przez wojska niemieckie i austriackie, stan w październiku 1915 r. ANK, Wystawy archiwalne, sygn. 29/820/4
Pochód Sokołów na Rynku Głównym w Krakowie przed Kościołem Mariackim, pocz. XX w. ANK, Akta osób i rodzin - Żulińscy, sygn. 29/645/339, s. 277
Fragment pamiętnika Bronisławy Prus Mierzwińskiej z Czernichowa, I poł. XX w. ANK, Akta osób i rodzin - Akta Bronisławy Prus-Mierzwińskiej z Butrymowiczów, kierowniczki kursu gospodarstwa domowego (pamiętnik), sygn. 29/645/375, s. 19
Fragment pamiętnika Aleksandry Czechówny, 1915 r. ANK, Spuścizna Aleksandry Czechówny, sygn. IT 428
Odezwa legionistów polskich powiatu oświęcimskiego do Naczelnego Komitetu Narodowego ws. reorganizacji pułków, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12, s. 37
Odezwa legionistów polskich powiatu oświęcimskiego do Naczelnego Komitetu Narodowego ws. reorganizacji pułków, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12, s. 37
Odezwa legionistów polskich powiatu oświęcimskiego do Naczelnego Komitetu Narodowego ws. reorganizacji pułków, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12, s. 37
Fotografia ze wspomnień Mieczysława Klötzera z walk na froncie wschodnim - walki na terenie Wołynia w 1916 r. Legioniści I Brygady, 1916 r. ANK, Akta osób i rodzin - Mieczysław Klötzer, Zygmunt Kowalski, sygn. 29/645/131
Fotografia ze wspomnień Mieczysława Klötzera z walk na froncie wschodnim - walki na terenie Wołynia w 1916 r. Pod fotografią znajduje się podpis: „Zdjęcie przedstawia raport poranny, komendant kompanii por. Bratro, później pułkownik 21 p.p. przyjmuje raport nieco swobodnie i w pantoflach. Ukryty fotograf zdjął go, a rozpowszechnione odbitki budzą wściekłą wesołość zwłaszcza, że porucznik chciał uchodzić za formalistę. Srodze go kosztowało rumu, aby odebrać kliszę i wycofać zdjęcia z obiegu.” ANK, Akta osób i rodzin - Mieczysław Klötzer, Zygmunt Kowalski, sygn. 29/645/131
Wspomnienia Mieczysława Klötzera z walk na froncie wschodnim - walki na terenie Wołynia w 1916 r. Legioniści nad Styrem, 1916 r. ANK, Akta osób i rodzin - Mieczysław Klötzer, Zygmunt Kowalski, sygn. 29/645/131
Michał Hütter, legionista II Brygady, pocz. XX w. ANK, Drobne zbiory - Cracoviana, sygn. 29/690/48
Legioniści II Brygady w okopach, pocz. XX w. ANK, Drobne zbiory - Cracoviana, sygn. 29/690/48
Legioniści II Brygady pod Rarańczą w 1918 r. ANK, Drobne zbiory - Cracoviana, sygn. 29/690/48
Legioniści II Brygady pod Rarańczą w 1918 r. ANK, Drobne zbiory - Cracoviana, sygn. 29/690/48
Wezwanie Tadeusza Tertila, burmistrza miasta Tarnowa do wzięcia udziału w patriotycznym pochodzie, 1918 r. ANK, Drobne zbiory - Zbiór ulotek, druków, odezw, notatek prasowych, biletów wizytowych itp., sygn. 29/690/24, s. 175
Wezwanie z 1 listopada 1918 r. - pierwszy afisz dot. rekrutacji do wojska polskiego po wyzwoleniu ANK, Akta osób i rodzin - Stankiewicz Jan, redaktor odpowiedzialny Ilustrowanego Kuriera Codziennego, sygn. 29/645/257
Ilustrowany Kurier Codzienny z informacją o odzyskaniu niepodległości z dnia 2 listopada 1918 r., nr 209 ANK, Varia publica - Pierwsza wojna światowa, sygn. 29/669/10, s. 619
Zaproszenie na zebranie ws. udziału kobiet polskich w sejmie ustawodawczym, 1918 r. ANK, Akta osób i rodzin - Żulińscy, sygn. IT 29/645/339, s. 181
Litania i Modlitwa Narodu Polskiego, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12
Litania i Modlitwa Narodu Polskiego, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12
Litania i Modlitwa Narodu Polskiego, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12
Litania i Modlitwa Narodu Polskiego, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12
Litania i Modlitwa Narodu Polskiego, 1915 r. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, sygn. 29/680/12
Orzeł legionowy, pocz. XX w. ANK, Zbiór profesora Teofila Klimy, 29/680/12
Franciszek Zając, jubiler krakowski, wiceprezes Stowarzyszenia Gwiazdy, ofiarodawca sztandaru pierwszej warcie polskiej w 1918 r. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 213
Porucznik Antoni Stawarz, pocz. XX w. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 1300
Od lewej: kapitan Bronisław Taszycki, Stanisław Pohlman radca kolejowy, Józef Prażmowski, pocz. XX w. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. IT 29/669/21, s. 1062
Generał podporucznik Karol Piasecki, pocz. XX w. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 1204
Kapitan Paweł Krawecki - pierwszy organizator zbrojowni krakowskiej i składów amunicyjnych, budowniczy i projektodawca pociągów pancernych dla odsieczy Lwowa, pocz. XX w. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 1236
Porucznik Otmar Schreyer, adiutant generała Bolesława Roi, pocz. XX w. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 1280
Kapitan Mieczysław Suchoń, pocz. XX w. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 1294
Henryk Pachoński, Prezes Związku Oswobodzenia m. Krakowa, pocz. XX w. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 1298
Legitymacja Włodzimierza Tetmajera potwierdzająca członkostwo w Komitecie Obrony Państwa, 1920 r. ANK, Varia publica - Oswobodzenie Krakowa, sygn. 29/669/21, s. 1220, 1223
Przyznanie Michałowi Rzepie Medalu Niepodległości za pracę w dziele odzyskania niepodległości, 1937 ANK, Drobne zbiory - Cracoviana sygn. 29/690/48