W ramach planu odtwarzania przedwojennych sił zbrojnych w kraju, związanego z przygotowywaniem do akcji „Burza”, na terenie Inspektoratu AK Nowy Sącz obejmującego tereny powiatu nowotarskiego, limanowskiego, nowosądeckiego i gorlickiego, zaczęto formować od wiosny 1944 r. 1 Pułk Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej (1 PSP AK).
W ogólnych zarysach „Burza” miała polegać na podjęciu walki z tyłowymi oddziałami Niemców, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Takie zadanie 1 PSP spełnił, odbierając równocześnie ostatnie zrzuty materiałowe w Polsce dla AK i ostatnich w kraju spadochroniarzy/cichociemnych. Rozwiązany został dopiero w momencie wejścia Armii Czerwonej na teren jego działalności w styczniu 1945 roku, co zbiegło się z rozwiązaniem AK w całym kraju. Odbudowywane siły zbrojne Inspektoratu Nowy Sącz weszły w skład Grupy Operacyjnej AK „Śląsk Cieszyński”, pod dowództwem gen.
Brunona Olbrychta ps. „Olza”, choć organizacyjnie nadal podlegały komendzie okręgu krakowskiego. Za datę oficjalnego powołania 1 PSP AK przyjmuje się 22 września 1944 r. Dowódcą został wcześniejszy szef Inspektoratu mjr Adam Stabrawa „Borowy”, który wraz z dowództwem pułku stacjonował w okolicy góry Mogielicy k./Szczawy i Słopnic w Beskidzie Wyspowym. W filmie nakręconym w 1987 roku wypowiadają się osoby ze zgrupowań partyzanckich, które weszły w skład 9 kompanii III Batalionu odtworzonego 1 PSP AK po dowództwem por. Juliana Zubka “Tatara”. Oddział ten miał siedzibę w Beskidzie Sądeckim. Ponieważ materiał pochodzi z czasu PRL-u, słychać w wypowiedziach autocenzurę. Ludzie ci co roku spotykają się na Hali Łabowskiej.
Fragment filmu „Chłopcy od Tatara” zrealizowanego w 1987 roku.
Archiwum Narodowe w Krakowie prezentuje fragmenty zdigitalizowanych filmów z Archiwum TVS Wiesława Szkarłata z Nowego Sącza, byłego reportera TV Kraków i telewizji kablowych w Nowym Sączu (w latach 1987-1996).
Fot. ANK, Akta 1 Pułku Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej, sygn. AK 1 PSP 8, fot 122.
