Rok 2017 ogłoszony został Rokiem Tadeusza Kościuszki, mija bowiem 200. rocznica śmierci Naczelnika. Włączając się w obchody i licznie organizowane z tej okazji wystawy, konferencje naukowe, wykłady czy koncerty, chcemy zaprezentować Państwu ciekawe archiwalia dotyczące nie tyle samej postaci Tadeusza Kościuszki, co kultywowania pamięci o jego osobie.
W tym celu postanowiliśmy cofnąć się do roku 1946, w którym również organizowano 200. rocznicę, tyle że urodzin Naczelnika.
Po II wojnie światowej Kościuszko stał się postacią, którą ówczesne władze chętnie stawiały na piedestał. Wspominanie osoby tej rangi nie dziwi, bowiem Kościuszko posiada bezdyskusyjnie zaszczytne miejsce w polskiej historii. Jako przykład podać można zmianę imienia jednego z krakowskich mostów – mostu Józefa Piłsudskiego – na most Tadeusza Kościuszki czy zestawianie wizerunku Naczelnika z przedstawieniami Wodzów Rewolucji w czasie pochodów pierwszomajowych.
W 1946 roku wszystko zdawało się jeszcze iść starym torem, gdyż był to dopiero początek mających nastąpić zmian w polityce historycznej. Niedługo władze zaczęły zastępować postać Kościuszki innymi bohaterami naszej przeszłości albo umieszczać go w dość wątpliwych konfiguracjach. Prezentowane dokumenty pochodzą w większości z zespołu Głównego Komitetu Kościuszkowskiego w Krakowie. Pochylając się nad aktami, można odnaleźć w nich wiele ciekawych informacji choćby o sprowadzeniu Panoramy Racławickiej do Polski w 1946 r., głosów społeczeństwa dotyczących jej eksponowania, rekonstrukcji konnego pomnika Wodza na Wawelu czy rocznicowej odnowy jakże szczególnego pomnika – Kopca Tadeusza Kościuszki w Krakowie.
Rocznica 200-lecia urodzin Tadeusza Kościuszki obchodzona była w naszym regionie ze szczególnym pietyzmem. Samo powołanie i usytuowanie Głównego Komitetu Kościuszkowskiego właśnie w Krakowie świadczy o ogromnym przywiązaniu tej części Polski do jego postaci oraz do idei kościuszkowskich. Tu wszakże Kościuszko spoczął na Wawelu, w tym mieście usypano mu – największy na owe czasy Kopiec. Organizacja obchodów stała się dobrą okazją do odbudowy obiektów kultu Naczelnika, których wojenna zawierucha również nie oszczędziła. Zlokalizowany na Wawelu pomnik Kościuszki podzielił w okresie okupacji los innych znaczących krakowskich monumentów, tak jak pomnik Mickiewicza czy pomnik grunwaldzki – został zniszczony. Marniał także kopiec, w związku z czym po wojnie należało zwrócić szczególną uwagę na to miejsce.
Z czasem do kalendarza obchodów weszły inne wydarzenia związane z osobą Tadeusza Kościuszki. Świętowano rocznicę przysięgi na krakowskim Rynku, wspominano bitwy pod Racławicami i Szczekocinami. Prześledzić warto także oprawę artystyczną uroczystości, podczas których stawiano Naczelnikowi kolejne pomniki, upamiętniano miejsca bitew, a nawet rekonstruowano potyczki samego Kościuszki czy Bartosza Głowackiego oraz bitwy kosynierów. Obraz dopełniały barwne stroje krakowskie, sukmana Wodza, pasiaste spodnie kosynierów i postawione na sztorc kosy. W 1946 r. ceremonie odbywały się jeszcze w asyście kościelnych dostojników, odprawiano msze, święcono pomniki.
Prezentowane archiwalia z okresu powojennego, o być może mało efektownej szacie graficznej, uzupełniliśmy nieco atrakcyjniejszą ikonografią i dokumentami z innych zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie. Stąd obok materiałów archiwalnych Głównego Komitetu Kościuszkowskiego w Krakowie znajdą tu Państwo akta Urzędu Wojewódzkiego Krakowskiego, Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Krakowie, Zbioru Ikonograficznego Jana Augustyna oraz Zbioru Ikonograficznego.
