W dniu 11 lipca bieżącego roku, w 70. rocznicę wołyńskiej "krwawej niedzieli" wspominamy tragiczne wydarzenia dotyczące zagłady ludności polskiej na Kresach Wschodnich. W latach 1943-1944 (a ze szczególnym nasileniem właśnie w lipcu 1943 r.) członkowie organizacji OUN-UPA, 14 Dywizja SS "Galizien" oraz policja ukraińska przy współudziale części ludności ukraińskiej i kleru greko-katolickiego dokonali zbrodni na cywilnej ludności polskiej. Historycy szacują, iż upamiętnienia oczekuje 130-200 tysięcy ofiar, zamordowanych w większości ze szczególnym okrucieństwem, bardzo często przez własnych sąsiadów. Dla uczczenia pamięci ofiar Archiwum Narodowe w Krakowie zaprasza Państwa na rocznicową wystawę poświęconą rzeziom wołyńskim. Wystawa pod tytułem Od ideologii do ludobójstwa. W 70. rocznicę "rzezi wołyńskiej" prezentuje przede wszystkim materiały pośrednio dotyczące tych wydarzeń.

Kraków usytuowany jest daleko od Wołynia, ale pomimo znacznej odległości trafiały tu osoby uciekające przed mordami na Ukrainie. Miasto stawało się punktem docelowym lub tranzytowym, w poszukiwaniu nowego miejsca do życia. Krakowianie, a zwłaszcza funkcjonująca pod okupacją hitlerowską Rada Główna Opiekuńcza starała się pomóc rozlicznym ofiarom wojny, wśród których znaleźli się także uciekający przez rzeziami Polacy z Wołynia. Również migrująca po wojnie przez Kraków polska ludność z Wołynia sygnalizowała swoje dramatyczne przeżycia, próbując odnaleźć się w nowej powojennej rzeczywistości.

Przygotowana przez Archiwum Narodowe w Krakowie wystawa nie kusi kolorami i nie przyciąga uwagi różnorodnością eksponatów archiwalnych. To ekspozycja często podniszczonych i pożółkłych dokumentów - powierników polskich tragicznych losów. Wymagać będziemy od Państwa - oglądających wystawę - uważnej lektury prezentowanych dokumentów. Nic bowiem tak dobrze nie opisuje tamtej bolesnej rzeczywistości jak właśnie dokumenty archiwalne, stąd historyczny komentarz ograniczamy do minimum. Lektura tych relacji, sprawozdań, kartotek, prasy, ulotek, dokumentów propagandowych i szkoleniowych pozwoli wnikliwemu badaczowi wypełnić podręcznikowe ogólne stwierdzenia treścią opisującą los konkretnych osób.

Prezentujemy dokumenty z kilku zaledwie zespołów archiwalnych: Wolność i Niezawisłość, Sądu Grodzkiego w Krakowie, Miejskiego Komitetu Opieki Społecznej w Krakowie, Doradcy Rady Głównej Opiekuńczej na Okręg krakowski, Polskiego Komitetu Opiekuńczego Kraków - Miasto, Polskiego Komitetu Opiekuńczego Kraków - Powiat, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego Wojewódzkiego Oddziału w Krakowie oraz z prasy konspiracyjnej. Można zapoznać się z dokumentami sporządzonymi w języku polskim, ukraińskim i niemieckim. Są to pisma dotyczące działalności ukraińskich organizacji nacjonalistycznych OUN i UPA (odezwy, ulotki, gazetki), wydawnictwa OUN (szkoleniowe, "Katechizm ukraińskiego nacjonalisty", poezja), ukraińska literatura polityczna z lat 1939-1945), nieprawdziwe relacje o mordowaniu ludności ukraińskiej przez Polaków; orzeczenia i relacje świadków, którzy stracili bliskich w rzeziach na Wołyniu; informacje o rzeziach podawane przez ludność migrującą po wojnie i starającą się o pomoc społeczną; relacje osób ocalałych i akta dotyczące pomocy "wołyniakom". Zachęcamy do zapoznania się z tymi dokumentami i przestudiowania losów kilkudziesięciu osób czy rodzin - ta szczególnie bolesna karta polskiej historii powinna być znana szerokiemu ogółowi współczesnych Polaków.

Archiwum Narodowe w Krakowie ma nadzieję, że wystawa wpisze się w obchody ogólnopolskie, przybliży wszystkim zainteresowanym informacje o tych tragicznych wydarzeniach, także przez pryzmat lokalny - krakowski, oraz będzie stanowiła asumpt do przywracania świadomości tych tragicznych wydarzeń.