MIASTO NOWOCZESNE
Z dziejów Wolnego Królewskiego Miasta Podgórza 1784–1915

Cesarz Józef II, podnosząc Podgórze do rangi miasta, jako wymóg konieczny postawił budowę szkoły. W 1788 r. uruchomiono 3-klasową koedukacyjną szkołę trywialną, na cele której dostosowano pomieszczenia w prywatnych domach, m.in. sale dawnego zajazdu przy ul. Limanowskiego 13. Gmach szkolny wybudowano dopiero w 1881 r.

W budynku „na Darwarze” przy ul. Mickiewicza (obecnie Zamoyskiego 4/6) naukę pobierali uczniowie szkoły powszechnej oraz młodzież gimnazjalna. Powstanie podgórskiej szkoły średniej było odpowiedzią na przepełnienie trzech istniejących placówek krakowskich. Otwarte w 1892 r. gimnazjum o profilu klasycznym, obok nauki łaciny i greki, szczególną uwagę poświęcało rozwojowi fizycznemu młodzieży. Propagowano kolarstwo, grę w piłkę nożną, strzelectwo oraz skauting. W 1892 r. chłopców ze szkoły ludowej przeniesiono do nowo wybudowanego gmachu przy ul. Sokolskiej 13, projektu Józefa Kryłowskiego, tworząc Powszechną Szkołę Męską im. Tadeusza Kościuszki.

Wyodrębniona w 1872 r. powszechna szkoła żeńska otrzymała osobny budynek w 1896 r. Gmach na Krzemionkach, przy ul. Szkolnej (obecnie kpt. Potebni), mieścił 4-klasową Szkołę Żeńską im. Henryka Sienkiewicza oraz szkołę wydziałową. W 1913 r. placówkę wyposażono w dwuogniskową kuchnię, w której uczennice najstarszych klas pobierały lekcje gospodarstwa domowego. Za naukę gotowania dziewczęta płaciły miesięczną taksę w wysokości 3 koron, przeznaczoną na zakup artykułów spożywczych. Część kwoty dofinansowywała szkoła, pozostałą starano się pozyskać od prywatnych darczyńców.

Obok miejscowych uczniów do szkół podgórskich uczęszczały dzieci z pobliskich wsi. Aby umożliwić im edukację, zwiększano ilość oddziałów i organizowano nowe placówki.

Właściciele firmy Zieliński-Bilski ufundowali trzeci z budynków szkolnych zlokalizowany przy ul. Lwowskiej (obecnie ul. Limanowskiego 60/62) w wyrobisku dawnego kamieniołomu. Gmach „Pod Benedyktem”, projektu Zygmunta Luksa, otwarty 12 września 1904 r. mieścił 4-klasową Szkołę Męską im. Jana Matejki i 4-klasową Szkołę Żeńską im. Zofii Chrzanowskiej. Teren kamieniołomu przekształcono w obszerny plac służący do zabaw i ćwiczeń gimnastycznych.

Przy ul. Mickiewicza (obecnie ul. Zamoyskiego 58), w sąsiedztwie kościoła Matki Bożej Nieustającej Pomocy, w 1911 r. powstał czwarty z gmachów, przeznaczony na siedzibę Szkoły Wydziałowej Żeńskiej im. Juliusza Słowackiego.

W wynajętej kamienicy przy ul. Józefińskiej 10 działały dwie 3-klasowe szkoły uzupełniające: przemysłowa (zał. 1891) i handlowa (zał. 1911), kształcące w trybie zaocznym. Ustawa przemysłowa nakładała na pracodawców przymus posyłania pracowników na nauki. Wśród rzemieślników najliczniej reprezentowani byli ślusarze i szewcy. Przy szkole działała biblioteka oraz ognisko terminatorskie, w ramach którego młodzież słuchała wykładów, śpiewała pieśni patriotyczno-kościelne, uczestniczyła w wycieczkach i grach towarzyskich.