MIASTO NOWOCZESNE
Z dziejów Wolnego Królewskiego Miasta Podgórza 1784–1915

Cesarz Józef II uniwersałem wydanym w Wiedniu 26 lutego 1784 r. wyniósł do rangi wolnego królewskiego miasta niewielką osadę rozwijającą się na prawym brzegu Wisły. Potencjał nowego ośrodka upatrywał w jego bogactwach naturalnych i korzystnym przygranicznym położeniu, na przecięciu szlaków handlowych wielickiego i skawińskiego.

Początki osady sięgają wieków średnich i wiążą się ściśle z Kazimierzem. Ten prężnie rozwijający się ośrodek miejski, ograniczony z obu stron odnogami Wisły, potrzebował zaplecza surowcowego i terenów rolniczych. W 1357 r. przejęto pod zarząd prawobrzeżną królewską wieś Zabłocie, zaś w 1370 r. wieś Czyżową, zwaną Janową Wolą. Z czasem bliskość szlaków handlowych przekształciła obszar typowo rolniczy w przedmieście. Przy moście Wielickim na potrzeby kupców powstawały liczne zajazdy, a także składy soli, młyny wodne, cegielnie i piece wapienne. Po wojnach szwedzkich, w trakcie których zniszczono stałą przeprawę przez Wisłę, obszar prawobrzeżny uległ podziałowi na grunty orne oraz zabudowę typu fortecznego, zlokalizowaną w miejscu dawnego przyczółka mostu. W 1772 r. Austriacy interpretując na swoją korzyść postanowienia traktatu rozbiorowego, wytyczyli wzdłuż koryta tzw. Starej Wisły nową granicę cesarstwa, anektując Kazimierz. Zmuszeni cztery lata później opuścić miasto, całą uwagę skupili na rozwoju jego prawobrzeżnego przedmieścia – znanego już wówczas pod nazwą Podgórze.

Uniwersał cesarski zawierał szereg wolności, które zachęcały ludzi przedsiębiorczych do osiedlania się w granicach nowego miasta. Kupcom i rzemieślnikom obiecywał plac pod budowę domu, niezbędne materiały oraz ulgi w spłacie zaciągniętych na ten cel zobowiązań. Mogli również ubiegać się o bezzwrotną zapomogę, którą należało przeznaczyć na zakup niezbędnego do pracy sprzętu i rozwój własnego zakładu. Przywileje, choć z pewnymi ograniczeniami, obejmowały także Żydów. Ci spośród nich, którzy dysponowali sumą 10 tys. zł reńskich, dostali zgodę na zakup bądź wynajem domu. Każdy z mieszkańców Podgórza otrzymał wolność osobistą i nie podlegał służbie wojskowej.

Dokumentem wydanym w Wiedniu 3 czerwca 1785 r. cesarz Józef II potwierdził wcześniejsze przywileje i nadał miastu herb. Nawiązanie do średniowiecznej heraldyki i podobieństwo do herbu Krakowa nie do końca odpowiadało podgórzanom. 3 sierpnia 1808 r. cesarz Franciszek I, na wyraźne życzenie mieszczan, dokonał jego zmiany. Nowy herb pozostawiony bez urzędowego wyjaśnienia stał się obiektem licznych interpretacji. W przedstawieniu topograficznym bez trudu można dostrzec Podgórze natomiast pozostałe elementy nie są już tak jednoznaczne. Herb nawiązuje do dewizy „plus ultra” (jeszcze dalej), którą posługiwała się rodzina cesarska oraz symboliki herkulesowej.