KONCEPCJA MIASTA IDEALNEGO

Z chwilą podjęcia decyzji o budowie Nowej Huty w 1949 roku, zorganizowano konkurs na opracowanie generalnej koncepcji przyszłego miasta. Uzyskano pięć różnych rozwiązań. Zwycięski projekt został ostatecznie zatwierdzony przez władze kraju w 1952 roku. Wcześniej zostały zrealizowane osiedla mieszkaniowe dla pracowników powstającego w szybkim tempie kombinatu metalurgicznego.

W konkursie zwyciężyła koncepcja urbanistyczna zespołu pod kierunkiem Tadeusza Ptaszyckiego. Kierował on całością prac projektowych oraz koordynował budowę nowego miasta. Wraz z zespołem przystąpił do opracowywania jego założeń urbanistycznych i architektonicznych, jednakże wskutek nacisków politycznych do budowy miasta przystąpiono bez planu generalnego.

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna zaadaptowała szeroki wachlarz rozwiązań. Specjaliści dostrzegają analogie do Placu św. Piotra, placu Vendôme czy planu urbanistycznej przebudowy Paryża autorstwa Georgesa Hausmanna.

Układ miasta oparty jest na planie klasycznego miasta renesansowego. Ulice biegną promieniście z jednego punktu – z Placu Centralnego - położonego przy krawędzi skarpy wiślanej, są połączone w pajęczynę. Układ ten opierał się o najbardziej charakterystyczne cechy ukształtowania terenu. Szeroki łuk skarpy o wysokości około 14 metrów, stanowiący brzeg doliny Wisły, stał się głównym elementem kompozycji planu. Pięć głównych kierunków komunikacyjnych i kompozycyjnych promieniście wychodzących z Placu Centralnego łączy ze śródmieściem najważniejsze ośrodki położone na zewnątrz układu. Charakterystyczną cechą kompozycji jest osiowość – nawiązanie do urbanistyki barokowej. Osią symetrii jest Aleja Róż.

W kompozycji urbanistycznej Nowej Huty została wyraźnie zdefiniowana przestrzeń centrum, akcentowana obiektami – niestety niezrealizowanymi - wysokiego ratusza oraz gmachem teatru, zamykającymi główną oś miasta. Zmiana stylistyki w architekturze na przełomie 1955 i 1956 roku pozbawiła zespół generalnego projektanta Tadeusza Ptaszyckiego możliwości ukończenia jego wizji miasta. Brak tych obiektów stanowi ewidentne luki w kompozycji miasta.

Struktura miasta oparta jest na anglosaskiej koncepcji „jednostki sąsiedzkiej”, wywodzącej się z lat 20-tych XX wieku. W myśl koncepcji jednostki te grupują po 5-6 tys. mieszkańców a składające się z nich dzielnice po 15-20 tys. mieszkańców. Jednostki sąsiedzkie były zaopatrywane w niezbędną infrastrukturę społeczną, jak: punkty gastronomiczne, sklepy, żłobki, przedszkola, szkoły, sklepy usytuowane w jej wnętrzu. Twórcy koncepcji miasta idealnego dołożyli też starań aby miasto było budowane zgodnie z ideą miasta-ogrodu. Zieleń była wprowadzana równocześnie z realizacją budynków mieszkalnych.

Zespół projektowy generalnego projektanta w 1949 r. stanowili inżynierowie architekci: T. Ptaszycki, B. Skrzybalski, M. Ingarden, J. Ingarden, A. Fołtyn, S. Golonka, W. Głowacki, K. Chodorowski, J. Suliga, J. König, A. Radnicki, S. Juchnowicz, T. Rembiesa, J. Lenczewska, T. Janowski, A. Uniejewski, W. Borkowski, Z. Olszakowski.

Poproszony o przedstawienie swej wizji Nowej Huty Tadeusz Ptaszycki w lipcu 1950 na łamach ”Sztandaru Młodych” tak oto ją opisał: W pracy nad tworzeniem projektu miasta Nowa Huta kierowaliśmy się zasadą: dać człowiekowi pracy pełnię form wypoczynku po zajęciach, by umożliwić mu podniesienie sprawności fizycznej, zapewnić jak najlepsze warunki zdrowotne, umożliwić mu jego rozwój umysłowy…. Nowe miasto to pierwsze miasto bez ciasnych podwórek i ciemnych oficyn. Luźno rozstawione w terenie bloki domów, otoczone wokół zielenią, zapewnią mieszkańcom maksimum słońca i powietrza. Każde z mieszkań zaopatrzone będzie w centralne ogrzewanie, instalację elektryczną, gazową i wodę. Wszystkie domy będą zradiofonizowane. Na każdej klatce schodowej będzie telefon. Poszczególne osiedla będą posiadać swoje żłobki i przedszkola. Każda zaś dzielnica otrzyma własny dom towarowy, ośrodek kultury, boisko sportowe, szkołę, kino, bibliotekę, teatr oraz lokale klubowe. Gęsta sieć placówek detalicznego handlu umożliwi dogodne zaopatrzenie we wszelkiego rodzaju artykuły spożywcze i przemysłowe. Szybka zaś komunikacja elektryczna i autobusowa zapewni wygodne połączenie miasta z Krakowem.