BUDOWA NOWEGO MIASTA

Budowę najstarszych osiedli Nowej Huty rozpoczęto w czerwcu 1949 roku od wznoszenia bloków mieszkalnych. Powstały wtedy osiedla A-1 (Wandy i Willowe) oraz A-0 (Na Skarpie). Budowane w tym etapie domy były typowymi budynkami jedno- i dwupiętrowymi z dwuspadowymi dachami z czerwonej dachówki, bez punktów usługowych i pomieszczeń biurowych. Zabudowa ta spotkała się z krytyką szczególnie wobec stosowania dużych przestrzeni wewnątrzblokowych i w konsekwencji uzyskiwanie zbyt niskich wskaźników ekonomicznych wykorzystania terenu. W kolejnych etapach priorytetem stało się zintensyfikowanie zabudowy, przejawiające się w łączeniu budynków w długie parawanowe ciągi, oddzielające wnętrze osiedli od głównych ciągów komunikacyjnych. Dało to początek nowemu etapowi w architekturze i sztuce – socrealizmowi. Przykładem osiedla zaprojektowanego i zrealizowanego w estetyce nowego kierunku było osiedle C-1, na którym zaprojektowano i wybudowano w latach 1951-1953 również jeden z obiektów kulturalnych miasta – kino „Świt” a także Teatr Ludowy, wzniesiony w latach 1954-1955.

Plan generalny miasta Nowa Huta z podstawowymi założeniami urbanistycznymi został zatwierdzony 10 lutego 1950 roku, a w marcu 1951 roku zakończono prace projektowe nad częścią śródmiejską. Realizowana kompozycja polegała na zastosowaniu czytelnego, promienistego układu systemu ulic i placów o zróżnicowanych formach. Zabudowę Placu Centralnego realizowano w latach 1952-1956. Realizacja architektoniczna planu była jedną z najlepszych z okresu socrealizmu w Polsce - ale ze szkodą dla całej koncepcji - niestety nie została dokończona. Skala i kształt poszczególnych zespołów mieszkaniowych są ściśle związane z układem kompozycyjnym miasta. Zaprojektowane zostały cztery zespoły osiedlowe (A, B, C, D), wszystkie przewidziane na około 20 tysięcy mieszkańców. Każdy zespół składał się z trzech, czterech osiedli, obliczonych na od 5 do 6 tysięcy mieszkańców.

Przyjęte wielkości zespołów i jednostek osiedlowych pozwoliły na dobre i czytelne rozwiązanie układu przestrzennego oraz zaspokojenie podstawowych potrzeb mieszkańców. Szczególnie dotyczyło to funkcjonowania takich obiektów użyteczności publicznej jak: sieć handlowa, szkoły, przedszkola i żłobki. Przy tak przyjętym podziale istniała w trakcie realizacji możliwość stosunkowo dobrego izolowania strefy zamieszkania od strefy budowy. Zespoły mieszkaniowe realizowane były od roku 1949 do lat 60. Obrazują zmieniające się kierunki rozwoju naszej urbanistyki, w szczególności w zakresie kształtowania bloku mieszkalnego i form architektury mieszkaniowej – od bloczków ceglanych z czterospadowymi dachami, poprzez bloki o dachach płaskich z prefabrykatów do budynków realizowanych w technologii wielkopłytowej.

Etapowanie realizacji w projekcie Nowej Huty było jednym z zasadniczych elementów wpływających na kształtowanie całości projektu i poszczególnych jego części. Przez zasiedlanie miasta ludnością pochodzącą w większości ze wsi, zapoczątkowano proces przemian społecznych i formowania się nowego społeczeństwa miejskiego w warunkach przestrzennych stworzonych przez architekta.