Zanim powstał kombinat
Nowa Huta – kombinat i miasto od 1951 r. administracyjnie przynależą do Krakowa, jako jego dzielnica. Wybudowano ją na terenie prawie 30 miejscowości, wcześniej tu istniejących, m.in.: Mogiły, Pleszewa, Krzesławic, Bieńczyc, Mistrzejowic, Czyżyn, Branic, Kościelnik, Ruszczy, Łuczanowic, w których swoje siedziby mieli od wieków: Braniccy, Czartoryscy, Ostrogscy, Tarnowscy, Sanguszkowie, Wodziccy, Kirchmayerowie, Badeni, Żeleńscy, Mycielscy.
Jednak zanim powstał kombinat, w 1949 roku geodeci rozpoczęli pomiary geodezyjne terenów projektowanej huty, przystąpiono do budowy dróg dojazdowych, linii kolejowych, energetycznej linii przesyłowej oraz budowy stopnia wodnego i portu na Wiśle.
Wiele kontrowersji w tym zakresie po dzień dzisiejszy, przyniosła sprawa wywłaszczeń pod budowę kombinatu. Dotyczyło to mieszkańców z ponad 2 tysięcy hektarów co do których zastosowano formę wykupu, bądź dekret z dnia 26.04.1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych. Posłużono się też rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 3 marca 1950 r. w sprawie ustalenia norm szacunkowych nieruchomości nabywanych w celu realizacji narodowych planów gospodarczych, a także uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Krakowie, z dnia 25.04.1951 r., o przeprowadzaniu wywłaszczeń. W wyniku tych działań pod budowę dzielnicy mieszkaniowej i kombinatu przeprowadzono wywłaszczenia na terenie o powierzchni ok. 11 tysięcy ha. W zdecydowanej większości była to ziemia okolicznych rolników i zakonna klasztoru cystersów w Mogile. Akcja wywłaszczeniowa spowodowała utratę ziemi bez odszkodowań ponad 4 tysięcy gospodarzy w Pleszowie, Mogile, Bieńczycach i innych miejscowościach.
Na terenach, na których zlokalizowane zostały kombinat hutniczy i miasto Nowa Huta, odkryte zostały ślady osadnictwa neolitycznego (sprzed 2300 r. p.n.e.) oraz liczne przedmioty okresu kultury ceramiki promienistej i epoki żelaza. W związku z tym, równolegle do trwających w latach pięćdziesiątych robót budowlanych, na terenie Nowej Huty i najbliższych okolic, prowadzone były intensywne wykopaliska archeologiczne. Głównie koncentrowały się one w rejonie wsi Mogiła, Pleszów i Wyciąże oraz w pobliżu Kopca Wandy. Kilka stanowisk archeologicznych znalazło się na osiedlach „B” Nowej Huty i w Krzesławicach. Znajdowano monety i wyroby rzymskie, piece garncarskie, groby całopalne, a przede wszystkim znaczne ilości pieców do wytapiania żelaza tzw. dymarek z epoki żelaza. W latach 60-tych odkryto na terenie budowy walcowni kości mamuta z okresu paleolitu. Znaczna część tych eksponatów trafiła do Muzeum Archeologicznego w Krakowie.
Archiwum Narodowe w Krakowie 2019