„Akta historyczne w umiejętnych rękach…"

Nagromadzone od czasów staropolskich bogate zbiory miejskiej dokumentacji, rozproszone w wielu miejscach i kancelariach, stanowiły przedmiot troski władz miasta Krakowa oraz środowisk naukowych, w drugiej połowie XIX wieku skupionych wokół Akademii Umiejętności i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zbiory te popularyzował wśród mieszkańców miasta wybitny badacz „starożytności” narodowych, krakowki księgarz Ambroży Grabowski (1782–1868).

Po uzyskaniu przez Galicję autonomii powołano Kuratorium, a następnie Komisję Archiwalną do uregulowania spraw dokumentacji miejskiej, a przy Magistracie utworzono stanowisko stałego archiwariusza do opieki nad dawnymi aktami miejskimi. W 1871 roku objął je Teofil Żebrawski, po nim, w 1887 roku, Franciszek Piekosiński.

Pomyślne warunki do rozwoju archiwum miejskie zyskało dzięki przyznaniu mu uchwałą Rady Miasta z 2 czerwca 1887 roku pomieszczeń w kamienicy przy ul. Siennej 16. Datę tę tradycyjnie przyjmuje się za początek Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa. Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa zajmowało początkowo część pomieszczeń, a całą kamienicę w wieczyste użytkowanie objęło dopiero w 1906 roku. W jego gościnnych progach powstało i działało przez długie lata Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa zaś oddział Archiwum gromadzący pamiątki miejskie, od 1909 roku mieszczący się na parterze kamienicy, dał początek dzisiejszemu Muzeum Historycznemu Miasta Krakowa.

„Najosobliwiej archiwum powinno być bezpieczne dla praw całego obywatelstwa i miasta”

Od początku powstania nowej placówki skrupulatnie prowadzono prace systematyzujące zbiory. Ich efektem było wydanie przez dyrektora Stanisława Krzyżanowskiego dwóch tomów Katalogu Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, obejmującego dokumenty pergaminowe i księgi miejskie krakowskie z okresu staropolskiego. Sporządzano indeksy i katalogi, zwracano także uwagę na ochronę i konserwację zasobu. Archiwum stało się również znaczącym miejscem pracy badawczej. Jego rangę placówki naukowej podkreślały publikowane w ramach serii Wydawnictwa Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa edycje źródeł.

Krakowskie zbiory archiwalne niemal bez szwanku przetrwały okres działań wojennych i okupacji niemieckiej. W związku ze zbliżającym się w 1944 roku frontem, kierujący archiwum miejskim Marian Friedberg oraz Włodzimierz Budka z Archiwum Państwowego, przekonali szefa archiwów Generalnej Guberni - Ericha Randta, by nie ewakuować zbiorów do zamku Johannisberg w Sudetach, lecz zabezpieczyć je w klasztorze tynieckim. Skąd bezpiecznie powróciły po wojnie do magazynów archiwalnych. Powojenna reorganizacja administracji publicznej zmieniła zasady funkcjonowania krakowskich archiwów. W 1951 roku Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa podporządkowano Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych w Warszawie, a 1 lutego 1952 roku połączono z Archiwum Państwowym w Krakowie. Tak powstało Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie, od 1984 roku działające jako Archiwum Państwowe w Krakowie, które w 2012 roku zostało przemianowane na Archiwum Narodowe w Krakowie.